Was het maar zo simpel
Bestaat een simpele oplossing voor de problemen in de ouderenzorg? Hugo Borst en Carin Gaemers beweren van wel. Mijn antwoord op deze vraag luidt nee.
Borst en Gaemers pleiten voor een simpele oplossing: neem alle helpers en verzorgenden die we de afgelopen jaren ontslagen hebben weer terug in de ouderenzorg. En zoek het bij de zij-instromers, mensen die nu in de bijstand zitten. Er is personeel nodig en dat hoeft niet allemaal hoogopgeleid te zijn. Uiteindelijk gaat het om aandacht, nagels lakken en sfeer scheppen op de afdelingen. Zo simpel is het, stellen zij.
Niveau 1 of 2
Was het maar zo simpel. Het is een prima om mensen met verschillende opleidingsniveaus in de zorg te laten werken. Dus ja, er is zeker ook ruimte voor mensen met een MBO-achtergrond in de ouderenzorg. Toch roept de stelling van Borst en Gaemers bij mij een vraag op. Voordat mensen met een niveau 1- of 2-opleiding in de verpleeghuizen werden vervangen voor hoger opgeleid personeel was er toch ook al een probleem met de kwaliteit van de zorg?
Hoger opgeleid personeel
Daarom blikte ik terug en stuitte op het volgende. Op 26 oktober 2016 staat er in de NRC een artikel met de kop ‘Te weinig hbo’ers werken in de ouderenzorg. Dat is een probleem.’ Er is een nijpend tekort aan personeel in de ouderenzorg. Er is vooral een tekort aan HBO-verpleegkundigen. Het tekort aan hoger opgeleid personeel in verpleeghuizen is vooral een probleem omdat de zorg in verpleeghuizen complexer geworden is. In het artikel geeft Jan Hamers, hoogleraar ouderenzorg aan de Universiteit van Maastricht, aan dat die complexere zorgvraag andere scholing behoeft. Het goede hart op de goede plaats is niet meer voldoende.
Rapporten
Dit brengt mij bij het onderzoeksrapport ‘Meer is niet per se beter’ (Hamers, e.a. 2016). Dit rapport is het resultaat van een onderzoek uitgevoerd door de Universiteit van Maastricht, in opdracht van VWS. De samenvatting van dit rapport begint met de zin: ‘Het inzetten van simpelweg meer verzorgend en verplegend personeel in verpleeghuizen leidt niet tot een verbetering van kwaliteit van zorg of kwaliteit van leven’. Uit onderzoek van meer dan 180 wetenschappelijke publicaties blijkt dat er gezocht moet worden naar een optimale mix van medewerkers met verschillende competenties. Leg hier de ‘Leidraad verantwoorde personeelssamenstelling’ (Bureau HHM, 2015) naast, waarin gesproken wordt over een optimale mix van deskundigheid, competenties en drijfveren, en een simpele oplossing lijkt niet in zicht.
Complex
Er zijn geen simpele oplossingen voor kwaliteitsvraagstukken in de zorg. Dat wil niet zeggen dat we de kwaliteit met elkaar niet kunnen verbeteren. Wat ons zou helpen is wanneer we met elkaar accepteren dat goede zorg leveren complex is. En dat we met die complexiteit rekening moeten houden. Kwaliteit is niet alleen afhankelijk van leiderschap met lef, niet alleen afhankelijk van meer personeel, niet alleen afhankelijk van meer mantelzorg of betere regie in de keten. Kwaliteit is afhankelijk van een samenspel van factoren die binnen hun context gewogen moeten worden. Waar de ene organisatie baat bij heeft kan voor de ander lood om oud ijzer zijn.
In de zoektocht naar oplossingen voor de kwaliteit in de langdurige zorg pleit ik dan ook voor een genuanceerde benadering. Zorg gaat over mensen en menselijke relaties, daarnaast gaat het over deskundigheid, competenties en drijfveren. Goede zorg is complex en daar zijn geen eenduidige, simpele oplossingen voor.
Nicolien van den Berg
